een kerk die op springen staat

In september is een Duitse en een Italiaanse priester bij ons gekomen. Daardoor is de Wartburg weer vol.

In De Nieuwe Linie van 27 aug. 1966 stond een zeldzaam belangrijk artikel, nl. van de r.k. psychiater, dr. J. L. J. Lumeij. Nog nooit heb ik met zoveel voldoening en zoveel instemming een artikel van een r.katholiek gelezen. Deze uiteenzetting van dr. Lumeij zou door zoveel mogelijk r.katholieken (en protestanten) moeten worden bestudeerd.

Een diepgaande analyse

Het artikel heeft als titel: „Spanningen in de r.k. kerk: Rots en maalstroom". Dr. L. geeft een diepgaande analyse van die spanningen. Hij probeert de progressieve en de conservatieve groepen, die zich steeds duidelijker in de r.k. kerk aftekenen en die steeds scherper tegenover elkaar komen te staan, te brengen tot een zelfontleding, tot een verstaan van de psychologische achtergronden van waaruit hun behoudzuchtige of vooruitstrevende overtuigingen mede worden bepaald.

Daarom kan het betoog van dr. L. kalmerend werken en de twee stromingen binnen de r.k. kerk tot een meer vruchtbare gedachtenwisseling brengen.

Twee polen

Dr. L. zegt:

Kenmerkend voor alle mensen is, dat wij staan in een krachtenveld van tegenstellingen. Zoals de aardbol en de elektrische stroom twee polen hebben, zo heeft de mens ook een „polariteit". Van welke gezichtshoek dan ook

wij de menselijke situatie bekijken, steeds vinden wij deze „polariteit" terug. Zo zijn te noemen: de tegenstellingen tussen de extroverte (naar buiten gekeerde) en de introverte (naar binnen gekeerde) levenshouding, tussen de actieve en de contemplatieve, tussen de verstandelijke benadering van problemen en de intuïtieve, tussen absolutisme en inspiratie (J. Arts, Nieuwe Linie, 23 juli 1966: Rome en Genève), tussen massaficatie en individualiteit, tussen liefde en haat, tussen goed en kwaad. De mens staat voor de hachelijke opgave om in het krachtenveld van dergelijke tegenstellingen zijn weg te kiezen.

Dr. L. ziet dan deze twee polen gesymboliseerd in de Griekse legende van de rots (Scylla) en de zeestroom (Charybdis). De zeelui moesten zien tussen de rotsklip en de maalstroom door te zeilen. En dan vervolgt hij: „Laten wij nader bekijken hoe de katholieke kerk gevaren is (...). Wij zien dan onmiskenbaar een verre gaande overwaardering van de positieve zijde van de rotssymboliek. Merkwaardig is, dat ook in katholieke kerken Mattheus XIII voorgelezen wordt, waarin de negatieve zijde van de rots-symboliek duidelijk tot uitdrukking komt, als geloof-dodend, omdat het zaad geen wortel kan schieten. Dit had een waarschuwing kunnen zijn, maar is als zodanig beslist niet opgevat. Het Kephas-motief (Petrus, Rots) is echter tot de alleruiterste consequenties uitgewerkt.

Dit betekent dat er bij iedere keuze-situatie radikaal gekozen werd, en wel voor de „veilige", statische kant. Zo werd gekozen voor eenheid en massaficatie, ten koste van inspiratie en individualiteit. Maar dat niet alleen De eenheid werd een granieten eenheid, een dodende uniformiteit, bewaakt door een machtig inquisitie-apparaat. Er werd gekozen voor absolutisme en leergezag ten koste van liberalisme en gewetensvrijheid. Maar dat niet alleen. Het absolutisme van het leergezag werd opgedreven tot een graad, die men nergens anders terugvindt in de geschiedenis van menselijke instellingen. Uit de recente geschiedenis is ons nog het absolutisme van de totalitaire staten bekend. Hun sancties tegen dissidenten (foltering en dood) zijn echter kinderspel vergeleken met de sanctie van de katholieke kerk: de eeuwige verdoemenis. In plaats van de gewetensvrijheid komt hier dus een ten top gedreven gewetensdwang te voorschijn.

Uiteraard werd voor het goede gekozen, ten koste van het kwade, maar dan ook zo radicaal, dat er geen strobreed voor de duivel overbleef. (Wij hebben reeds gezien, dat de duivel zich dat niet laat aanleunen.) Maar dat niet alleen. Zowel het goede als het kwade werd minutieus gecodificeerd en gegradeerd. Alles werd dus zoveel mogelijk vastgelegd, gestabiliseerd. Het geloof zelf werd in dogma's geformuleerd. Om de rotsvastheid van het geloof veilig te stellen, meende de kerk in de eerste plaats de gelovigen in duidelijke termen te moeten voorhouden, wat zij moesten geloven. Als extra veiligheid werd de twijfel zondig verklaard. Dit alles houdt in, dat ook gekozen is voor de rationele benadering ten koste van de intuïtieve.

Piramide

Voor de organisatorische structuur koos men het meest statische van alle bouwwerken: de piramide. De veiligheid van de piramidale opbouw van de hiërarchie werd verder nog op diverse manieren gewaarborgd. Zo bestaat tot op de huidige dag de hiërarchie uitsluitend uit mannen, en wel celibataire mannen. De vrouw wordt dus radicaal geweerd. Niet alleen mag zij zelf geen functie vervullen in de hiërarchie, zij mag zelfs niet de echtgenote zijn van iemand, die daarin een functie vervult.

Het zal niet gemakkelijk zijn deze stand van zaken tot in zijn kern te interpreteren. Wij kunnen er echter wel deze kant aan onderkennen, dat mannen, met hun meer rationele instelling betere bewakers zijn van een eenzijdige ultra-rechts georiënteerde structuur dan vrouwen, die met hun sterkere begaafdheid in het intuïtieve vlak meer gevoel voor proportie en nuance hebben. Een verdere waarborg is gelegen in het feit, dat de ongehuwde priesters, die de hiërarchie uitmaken, zich met huid en haar aan het instituut moesten verkopen. Door hun wijdingen en/of geloften zijn zij vaak moreel, emotioneel, en ook materieel zo gebonden of zelfs afhankelijk geworden, dat in het algemeen slechts de moedigsten onder hen in staat geacht kunnen worden om tot dissidentie te komen. Op deze wijze kan de celibataire staat van de priester, welke betekenis deze dan ook daarnaast moge hebben, gezien worden als een machtsmiddel van het instituut, uiteraard aangewend tot grotere veiligheid en stabiliteit.

Dit alles was nog niet genoeg. Blijkbaar is de drang naar zekerheid, wanneer men eenmaal in een dergelijk spoor zit, onverzadigbaar. In 1870 werd de paus onfeilbaar verklaard: de Kephas-gedachte tot in uiterste consequentie geconcretiseerd, waardoor echter tegelijkertijd het symbool kapot gemaakt werd. Tevens was er weinig meer te geloven overgebleven. We hoefden niet meer in God te geloven, we hoefden niet meer in de mens te geloven, we hoefden alleen nog maar te geloven in het instituut, met de paus aan het hoofd, de rest wisten we. De kerk zou het ons met onfeilbare zekerheid te geloven voorhouden. Het resultaat van alle geloofsbeveiligingen is dus ongeloof en verafgoding van het instituut. De Rots is een klip geworden, waarop zowel het geloof als de eenheid onder de christenen, zowel intra- als interkerkelijk, schipbreuk lijdt.

Explosie

Na deze uiteenzetting zullen velen, die nog op bovengenoemde manier in de katholieke kerk geloven, tegenwerpen, dat het allemaal niet waar is, dat het allemaal zo niet bedoeld is, dat de schrijver het allemaal verkeerd begrijpt omdat hij niet theologisch geschoold is, dat de kerk natuurlijk niet verafgood wordt, dat de paus slechts de plaatsbekleder is, dat Christus toch zelf de plaatsbekleder aangesteld heeft en gezegd heeft dat de Geest de kerk zal begeleiden, dat natuurlijk de gewetensvrijheid erkend wordt en dat iedere bron van echte inspiratie welkom is. Er zijn over al deze punten oeverloze rationele discussies te voeren. Het gaat er echter niet om hoe alles beredeneerd kan worden, maar hoe het beleefd wordt en hoe diep het doordringt. En als het niet tientallen jaren, misschien wel eeuwen lang, in feite tot in de kern ondergaan en beleefd is in bovengeschetste zin, hoe willen deze opponenten dan verklaren, dat de laatste 10 jaren met recht de hel is losgebarsten, met andere woorden dat de miskende polen van de genoemde tegenstellingen met explosieve kracht in het bewustzijn van de kerk zijn teruggekeerd?

Dat was dan toch niet nodig geweest, als de kerk in wezen gezond was en alleen maar hier en daar aan de tijd hoefde aangepast te worden, met andere woorden als er niets fundamenteels hoefde te veranderen".

Enorm bevrijdend

Dat een r.katholiek zo rustig en zo zakelijk de feitelijke situatie van zijn kerk blootlegt, zal voor de r.katholieken, die zich gekwetst voelden door de scherpe punten van de harde rots „Rome", zeer bevrijdend werken.

Zelf heb ik in mijn boek: „Moeder, ik klaag u aan" Rome de ergste diktatuur genoemd die bestaat. Men heeft daar zowel van r.katholieke als van protestantse zijde destijds soms heftig tegen gereageerd.

En toen ik in ons april-nummer de ontmoeting van Ramsey met Paulus VI, zo vlak na de uitvaardiging van de instructie over het gemengde huwelijk, vergeleek met de ontmoeting tussen Chamberlain en Hitler, belde prof. Van Laarhoven van de r.k. universiteit van Nijmegen mij op om daartegen te protesteren.

Dr. Lumeij schrijft echter precies hetzelfde, misschien zelfs nog scherper, want hij trekt de vergelijking door naar Moskou, wanneer hij de spanningen binnen de r.k. kerk verduidelijkt met de stalinisatie, destalinisatie en restalinisatie van de Sovjet.

Scheuring?

Dr. Lumeij ziet ook kalm de mogelijkheid van een scheuring in de r.k. kerk onder ogen. Hij schrijft: „Een scheuring kan, in het algemeen gesproken, op een bepaald moment wenselijk zijn als het minste van twee kwaden, met name indien bepaalde heilzame en belangrijk geachte ideeën slechts door een scheuring voldoende aan hun trekken kunnen komen. Het is niet constructief om altijd water bij de wijn te blijven doen".

Dr. L. meent echter dat een scheuring voorlopig nog niet nodig is en daarom niet wenselijk is, omdat „de nieuwe ideeën (zijn ze wel zo nieuw, of zijn het de ideeën van Jezus van Nazareth?) geuit kunnen worden en aan hun trekken komen, met of zonder goedkeuring van de gezagsdragers".

Zij die het artikel van dr. Lumeij graag in zijn geheel willen lezen, kunnen het bestellen bij De Nieuwe Linie, Prinsengracht 63, Amsterdam, prijs 65 ct.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen