Wijzen werden koningen

Op de rooms-katholieke liturgische kalender staat 6 januari aangegeven als Epifanie, de verschijning des Heeren, ook Driekoningen genoemd. In Nederland en België wordt dit hoogfeest, als het op een werkdag valt, gevierd op de eerste zondag na Nieuwjaar. Dat is dus in 2011 op zondag 2 januari. In veel andere Europese landen wordt Driekoningen op 6 januari gevierd en is het zelfs een vrije dag.

Epifanie komt uit het Grieks en betekent “verschijning.” Men viert dan namelijk de verschijning van het vleesgeworden Woord van God in deze wereld volgens een drievoudig thema: het eerste is de aanbidding van Koning Jezus door de wijzen uit het oosten; het tweede de doop van Christus in de Jordaan en het derde het wonder van Kana.

Pas in de 4e eeuw werd dit feest in de Oosterse Kerk gevierd. De gedachte aan Epifanie of goddelijke verschijning leefde ook al onder de heidenen, met name in de mysteriegodsdiensten. De apostel Paulus gebruikt in 2 Tim. 1:10 en 2 Thess. 2:8 de term Epifanie in christelijke zin. Ignatius (overl. voor 118) en Origenes (ca. 185-254) sloten zich daarbij aan en spraken van Christus als de Koning van het heelal.

Drie geschenken

Mattheüs vermeldt dat er wijzen (of magiërs) uit het oosten zijn gekomen om de geboren Koning der Joden te aanbidden. Hoeveel het er zijn, zegt hij niet. In later tijd maakt men er drie van, waarschijnlijk op grond van de drie geschenken die zij meebrachten: goud, wierook en mirre. Die suggestie doet Origenes. Een ander argument om van drie te spreken, was de overweging dat zij de vertegenwoordigers waren van de drie toen bekende werelddelen, Azië, Afrika en Europa. Vandaar dat een van de drie wijzen als neger wordt afgebeeld.

Bij Tertullianus (ca. 160-220) worden de wijzen koningen genoemd. Dat was niet zomaar vrome fantasie, maar daaraan lag Schriftkennis ten grondslag.

We lezen in Ps. 72:10 over de koningen van Tarsis en van Scheba en Seba, en in vers 11: “alle koningen der aarde zullen zich voor Hem neerbuigen.” De profeet Jesaja jubelt (60:3 en 6): “Heidenen zullen tot uw licht gaan en koningen tot de glans die u is opgegaan.” Vers 6: “Een menigte kamelen zal u bedekken, de snelle kamelen van Midian en Hefa; zij allen uit Scheba zullen komen; goud en wierook zullen zij aanbren¬gen.” Dat slaat op de wijzen, dacht men.

In veel middeleeuwse kerstliederen wordt over de koningen gezongen. Zo ook in het bekende “Nu sijt wellecome”: “D’heijlige drie koon’ghen uijt soo verren landt.” Protestanten hebben daar dan weer van gemaakt: “Wijzen uit het oosten, uit zo verre land.”

C+M+B

De namen van de wijzen worden in de Bijbel niet genoemd. In de traditie zijn het geworden Caspar, Melchior en Balthasar, afgekort tot C+M+B. Wie op vakantie is in Zuid-Duitsland of Oostenrijk ziet deze letters vaak boven aan de huisdeur staan, met daaromheen het jaartal. Dit jaar wordt dat dus: 20+C +M+ B+11. Deze af korting betekende aanvankelijk “Christus mansionem benedicat” (=Christus zegene deze woning). Ook nu nog wordt deze formule als huiszegen opgevat. Het plusteken verwijst naar het kruis.

In de westerse kerk verwereldlijkte Driekoningen heel snel doordat er tal van heidense gebruiken in werden opgenomen. Aan het eind van de middeleeuwen ontaardde het feest in brooddronkenheid. In de gereformeerde traditie is daarom de viering van dit feest nooit geaccepteerd, al was het taai, wat blijkt uit het feit dat de protestantse Willem Barentsz (ca. 1550-1597) en zijn mannen het vierden tijdens hun overwintering op Nova Zembla.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen