Herdenking van 500 jaar Reformatie in Spanje

Waarschijnlijk riep paus Paulus V het Heilig Jaar uit om de boodschap af te geven dat de Reformatie juist geen invloed op de leer en praktijk van de kerk had kunnen uitoefenen. Deze houding was in 2016-17 niet meer vol te houden. De paus erkende dat de Hervorming ook een katholiek moment was, en daardoor een gedeelde verantwoordelijkheid en ervaring van katholieken en protestanten.

DE EVANGELISCHE BEWEGING EN DE REFORMATIE

Ook in Spanje hebben de evangelische kerken op verschillende manieren de Reforma Protestante gevierd. Evenals de katholieke erkenning van de Reformatie was de belangstelling van de Spaanse evangelische kerken nieuw en opmerkelijk.

De evangelische beweging heeft haar oorsprong in de XVIII eeuw, in de geestelijke opwekkingen in het Verenigd Koninkrijk en de Engelse koloniën in Noord-Amerika. De kracht van de beweging in de volgende eeuwen was de zending, niet alleen in de niet-christelijke wereld, maar ook in katholieke landen als Spanje en de Spaanssprekende landen in Zuid-Amerika. Overal werden dezelfde evangelische kerken en verbanden gesticht, van methodisten tot vergadering der gelovigen, van fundamentalistisch tot charismatisch. Doorgaans stonden en staan de evangelische kerken gereserveerd tot kritisch tegenover de leer en de praktijk van het historische protestantisme, zowel tegenover de orthodoxe en confessionele tradities, als tegenover de liberale en modernistische. Door echter deel te nemen aan de wereldwijde Reformatieherdenking van 2017 gaven de Spaanse evangelische kerken te kennen voluit protestants te willen zijn, juist ook in een land dat als een van de weinige in West-Europa de Reformatie heeft weten te vermijden.

Wat opvalt als we de Reformatieherdenkingen in Spanje evalueren, is het verschil in ervaring. De Reformatie en het protestantisme in de protestantse landen is het post-katholicisme. Het is de historische, bijna revolutionaire ervaring van de overname van de middeleeuwse kerk met haar leden door de nieuwe protestantse kerken, hetzij lutherse, anglicaanse of gereformeerde kerken. Tegelijk is het een geestelijke ervaring door een nieuw begrip van het evangelie. Echter, voor de Spaanse protestanten van nu is de Reformatie in de eerste plaats een zaak van identiteit, een bewuste keuze, niet alleen voor een andere wijze van geloven en voor een andere kerk, maar ook voor een ander zelfbewustzijn. Protestanten zijn anders en willen zich onderscheiden. Het lijkt erop dat de Reformatieherdenking de protestantse identiteit van de evangelische christenen in Spanje heeft bevestigd en versterkt, zo niet ontdekt.

IDEALISTISCH EN HUMANISTISCH

Door de nadruk op identiteit en vanwege het ontbreken van een eigen historische ervaring met de Reformatie was de herdenking in Spanje sterk idealistisch. De Reformatie wordt begrepen als een geestelijk gelegitimeerde en doelgerichte beweging die verklaard wordt vanuit het bereikte doel. Daarbij blijven op de achtergrond, of geheel achterwege, het ingespannen zoeken van de reformatoren van het juiste begrip van de nieuw ontdekte waarheid, hun frustraties en onderlinge tegenstellingen, de revolutionaire spanningen, de vervolgingen en de godsdienstoorlogen, de gedwongen protestantisering van landen en volken en de blijvende tweedeling van de westerse christenheid.

De idealistische benadering heeft de neiging om de positieve, maar onbedoelde bij-gevolgen van de Reformatie aan te scherpen. Niemand twijfelt eraan dat de Reformatie een nieuwe begrip biedt van Gods relatie met de mens, maar het idealisme heeft vooral aandacht voor de Hervorming als positieve wending in de Europese geschiedenis, een moment van vooruitgang en verlichting; steeds met de aantekening dat Spanje deze historische zegeningen heeft gemist. Dit humanistische begrip van de Reformatie wordt duidelijk zichtbaar in de 95 stellingen die gepubliceerd zijn door de Spaanse Evangelische Alliantie, waarvan verwacht wordt dat de leden ze op of rond 31 oktober aanbieden aan de plaatselijke burgerlijke overheid. De uitvoerig geformuleerde stellingen zijn onderverdeeld in verschillende hoofdstukken over vrijwel alle maatschappelijke en politieke thema’s. Pas aan het eind van het stuk komt de theologie expliciet ter sprake. De nummers 93, 94 en 95 vragen aandacht voor de Bijbel die, zoals gezegd wordt, sinds 1517 in grote delen van Europa en Noord-Amerika de basis is geweest voor alle eerdergenoemde thema’s. Weer wordt benadrukt dat Spanje zich door de eeuwen heen tekortgedaan heeft door de Bijbel te verbieden. In de Bijbel zullen het Spanje en Europa van nu echter een model vinden voor de opbouw van een rechtvaardige samenleving en voor de burgerlijke vrijheden, wetenschappelijke vooruitgang, rechtvaardige economie, menselijke gezondheidszorg, vrij onderwijs, vernieuwde cultuur en zinvolle informatie. Ten slotte zal de Bijbel een werkzaam instrument zijn dat ieder toestaat zijn eigen geschiedenis te schrijven, een inhoud om het hart van individuele personen en het hart van het volk te genezen.

EEN ONZUIVERE SPIEGEL

Ik geef toe, ik heb in de loop van dit jubileumjaar verschillende keren een lezing gehouden over de culturele, politieke en sociale effecten van de hervorming, in publieke en culturele centra in verschillende steden in Cataluña, soms in aanwezigheid van plaatselijke politieke figuren, maar steeds heb ik van de gelegenheid gebruikgemaakt om eerst de essentie van de Reformatie te noemen. Daarom schrik ik van de zeer humanistische interpretatie van de Hervorming in de stellingen van de Alliantie. Zo was de Hervorming niet, zo waren de 95 stellingen van Maarten Luther niet. Het was geen stuk van een kerk die haar eigen erfenis idealiseert aan het adres van politiek en samenleving. Als we de stellingen van Luther lezen, zien we dat het zoekende woorden zijn. Ze spreken nog niet de klare taal van enkele jaren later. Echter, het zijn kerke- lijke woorden. Luther spreekt in 1517 over en tot de kerk en stelt daarbij haar praktijk onder kritiek, zonder dat hij vooralsnog een alternatief te bieden heeft – als hij dat al ooit heeft gehad. De 95 stellingen van de Evangelische Alliantie daarentegen zijn een belerende tekst waarin Spaanse protestanten vanuit een idealistisch en triomfalistisch beeld van de Reformatie het eigen land een spiegel voorhouden. Helaas, deze spiegel is noch historisch gelegitimeerd, noch theologisch geijkt. De bedoeling van de Reformatie was zeker niet modernisering en humanisering van Europa, maar bevrijding van het evangelie van de kerkelijke en theologische beperkingen.

KRUISTHEOLOGIE

De belangrijkste stelling van dit artikel is dat de Reformatieherdenking in Spanje idealistisch was, met sterke nadruk op identiteit: wie zijn we door de Reformatie geworden als protestanten, in tegenstelling tot de katholieken die deze omslag niet hebben meegemaakt? Het idealistische begrip van de Reformatie verleidt ertoe de onbedoelde bij-gevolgen van de Hervorming als de humanisering en modernisering van de samenleving en van de economie en de politiek uit te vergroten. Helaas verbergt deze benadering dee theologie waardoor ze werd gemotiveerd en waaraan ze gestalte gaf. Deze theologie is een kruistheologie, een theologie die niet alleen onze verlossing verklaart uit het kruis van de Heere Jezus, maar die ook het leven, zowel in persoonlijke als in collectieve zin, begrijpt door middel van het kruis. Het leven van een christen is een gekruisigd leven. Zelfs onze rechtvaardigheid en heiligheid, die we in Christus en door de Heilige Geest hebben, worden met Christus geoordeeld om ook met Hem op te staan. En alles waaraan de christen in het geloof mag werken, alles wat hij mag opbouwen voor zichzelf en zijn gezin, voor de samenleving en voor de wereld, is een gekruisigd en geoordeeld werk. Dit is ook de historische ervaring van het protestantisme. Het bracht geen ideale samenleving voort, en evenmin een zuivere kerk. Alles wat het protestantisme tot stand bracht en nog steeds vertegenwoordigt, is een gekruisigde werkelijkheid, een gekruisigde geschiedenis, een geschiedenis en een ervaring die door God worden geoordeeld.

Door dit alles ervaren we dat de herdenking van de Reformatie niet gelijkstaat aan een hervorming. Het kan zelfs zijn dat ons herdenken afstand schept en ons vervreemdt van de Hervorming. Daarom is het onze plicht in de kerk en de zending om de inhoud van de Reformatie te blijven onderwijzen. Het laatste nummer van de Spaanse uitgave van IRS – En la Calle Recta – van dit jaar zal een speciaal Reformatienummer zijn, om de belangrijkste inhoudelijke thema’s van de Reformatie te herhalen, het Sola Scriptura, het Sola Fide en Sola Gratia. Het zal echter ook nodig zijn om in de toekomst, tegenover de humanistische en idealistische tendensen in de kerk en de theologie, te benadrukken dat de genade niet alleen de enige oorzaak van onze verlossing is, maar dat ze ook een unieke genade is die niet gegeneraliseerd mag worden voor politiek of cultureel en sociaaleconomisch gebruik. Een genade die ontvangen wordt in het geloof en niet in politieke of sociale actie.

Berend Coster werkt voor de SEZ in Spanje, is predikant van de Iglesia Cristiana Reformada in Mataró, decaan van de Facultad Internacional de Teología, IBSTE in Castelldefels. Voor de IRS is hij hoofdredacteur van de Spaanse uitgave, En la Calle Recta.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen