Rehabilitatie van Luther?

Het is gemakkelijk om een formeel afwijzend antwoord te geven: alleen een nog in leven zijnde persoon kan gerehabiliteerd worden. Maar is daarmee de zaak en de urgentie van de vraag af? Intussen is Luther toch de kerk uitgezet en in rooms-katholieke en protestantse kringen is het gegeven erkend dat Luther geen nieuwe kerk wilde stichten maar Rome trouw wilde blijven. Hij zag tot op het laatst in de paus iemand op wie hij een beroep kon doen om de verschrikkelijke aflaatpraktijk te stoppen. Luther had geen principiële bezwaren tegen de paus als zodanig zolang die dienstbaar was aan het Evangelie en hij de kerk echt wilde leiden in alle waarheid. Een bekende uitspraak van Luther is dat als de paus erkent dat God alleen ons uit genade rechtvaardigt door Christus, dat hij “de paus niet alleen op handen wilde dragen, maar hem ook de voeten wilde kussen.”

Het ging fout toen Luther van de rooms-katholieke heren op de rijksdag in Worms geen eerlijk proces werd gegund maar moest herroepen wat hij leerde. Luther ontdekte dat de kerk niet inging op het door hem voorgestelde academisch dispuut over de aflaat maar met de excommunicatie dreigde als hij zich niet onderwierp aan kerk en paus. En op dat moment draaide Luther 180 graden om en zag hij in de paus de regelrechte verschijning van de antichrist. Volgens Luther was de paus de antichrist omdat hij zich boven de Schrift verhief, nieuwe leringen introduceerde en zich tot heerser in de kerk opwierp. Toch was het gedaan met zijn liefde tot de paus en leidde zijn kritiek op Rome inderdaad tot afzetting en excommunicatie. In de Rooms-Katholieke Kerk is er een toenemende waardering voor Luther, zo bleek tijdens het Luthercongres. Dat heeft ook te maken met het feit dat op het punt van de rechtvaardiging luthersen en rooms-katholieken tot een overeenstemming zijn gekomen. Het historisch gevoelige onderscheid tussen rechtvaardig verklaren (forensisch) en rechtvaardig maken (ethisch) wordt als een accentverschil gezien. Beide aspecten kunnen immers als aanvullend gezien worden: als God een zondaar rechtvaardig verklaart, maakt Hij hem ook tot een nieuwe mens. Ook is het opvallend dat er op het punt van de eucharistie en het avondmaal minder verschil wordt gezien dan tussen Rome en de gereformeerden. De luthersen hechten aan de leer dat Christus aanwezig is in en met de tekenen van brood en wijn (consubstantiatie).

Wat opviel in Erfurt is dat roomskatholieken van Luther opnieuw de betekenis van de Bijbel geleerd hebben. Dat beaamde de hoofdpriester van de Erfurtse dom, nota bene de plaats waar Luther tot priester werd gewijd en voor het eerst de mis bediend heeft. Met die ontdekking kan een reformatorisch christen toch blij zijn. In Erfurt verkeerde Luther enkele jaren in een augustijnenklooster. Een tentoonstelling beschrijft die tijd als een waarin Luther in zijn cel de Schrift las en daarin tot de ontdekking kwam dat deze op gespannen voet stond met de leer van de kerk. Hij raakte erdoor in verwarring. Het resultaat was dat hij zich des te meer in de Schrift verdiepte. Zijn ordegenoten waren niet zo intens met de Schrift bezig als Luther, zo meldt de expositie, en werkten liever voor het klooster. Een zegen van God dat Luthers worsteling met de zin van de Schrift, vooral de brieven van Paulus, tot een doorbraak leidde.

Een rehabilitatie? Toch kan de toenemende waardering voor de Duitse hervormer in rooms-katholieke kringen als een teken van een theologische rehabilitatie beschouwd worden. De tijd van de karikaturen en negatieve beeldvorming is voorbij. Maar dan zou je zeggen: een royaal gebaar om de excommunicatie zo niet op te heffen dan wel te betreuren, zou een mooie geste richting de kerken van de Reformatie zijn.

DIT ARTIKEL VERSCHEEN AFGELOPEN NOVEMBER IN PROTESTANTS NEDERLAND

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen