Efeze en Maria

Op 15 augustus, feest van Maria-ten-hemelopname, gaat de paus het mariale jaar dat hij op Pinksteren 1987 had laten beginnen, besluiten. Ruim een jaar lang heeft hij dan de r.-k. menigte over heel de wereld laten roepen: "Groot is de Maria van onze kerk!" (want dat is een andere Maria dan de Maria van de Bijbel).

Daarom willen we in dit artikel aandacht besteden aan de stad Efeze, waar een andere vrouwenfiguur vereerd werd, nl. Artemis of Diana, resp. de Griekse of Latijnse naam. U kunt daarover lezen in Hand. 19:24^0. Net zoals in de roomse Mariabedevaartplaatsen was er rondom de verering van Artemis in Efeze een uitgebreide santekraam, een bloeiende handel in religieuze artikelen, ontstaan. Een heel gilde leefde daarvan. Maar dat zeer winstgevende bedrijf liep gevaar, toen Paulus kwam en preekte: "Want er is één God, er is ook één Middelaar Gods en der mensen, de Mens Jezus Christus" (1 Tim. 2:5); dus geen vrouwenfiguur met goddelijke almacht.

Velen kwamen door die prediking van Paulus tot geloof en gaven zich in algeheel vertrouwen over aan deze éne Middelaar, Jezus Christus, "Die Zichzelf gegeven heeft (tot) een losprijs voor allen" (v. 6). Daardoor hadden ze geen behoefte meer aan een middelares, dus ook niet meer aan de verering van Artemis.

Demetrius, blijkbaar een aanvoerder, misschien de voorzitter van het gilde van de zilversmeden, begon zich daarover ongerust te maken. Hij riep zijn kornuiten bij elkaar en sprak hen toe: Mannen, jullie weten dat wij een dikke boterham verdienen met het maken van zilveren tempeltjes en ex-voto's van onze Artemis; maar jullie hebben het kunnen bemerken dat de verkoop van onze artikelen de laatste maanden schrikbarend is teruggelopen. En wat is de reden daarvan? Die Paulus van Tarsis, die fanaticus, waarover jullie vast hebben gehoord:

"En gij ziet en hoort dat deze Paulus veel volk, niet alleen van Efeze, maar ook bijna van geheel Azië, overreed en afgekeerd heeft, zeggende dat het geen goden zijn, die met handen gemaakt worden" (v. 26).

Ook IRS verkondigt hetzelfde: De mens mag niet zijn religieuze vertrouwen stellen in een vrouwenfiguur, ook al is dat de gezegende moederdes Heeren. Het is onjuist om beeldjes, medailles en rozenkransen te kopen en verkopen, om die stoffelijke dingen te laten wijden door een priester of door de paus (zoals pas geleden in Lima) en er dan een bijzondere kracht aan toe te schrijven.

En ook IRS haalt zich daardoor de woede van de R.-K. Kerk op de hals, die heel wat verdient aan de Mariaverering; en ook van oecumenische protestanten, die vinden dat je in onze tijd dit niet meer zo radikaal mag zeggen zoals Paulus dat deed.

En, net zoals de R.-K. Kerk nu, gaf ook Demetrius er een religieus tintje aan. Mannen, natuurlijk zijn wij niet alleen maar kwaad, omdat ons brood bedreigd wordt, maar het gaat hier in de eerste plaats om de eer van onze geliefde Schutsvrouwe, de Patrones van onze stad Efeze, Artemis:

"Daardoor dreigt niet alleen het gevaar, dat ons bedrijf gaat verlopen, maar dat ook de tempel van de grote godin Artemis alle achting verliest en zij die door heel Asia, ja door heel de wereld vereerd wordt, van haar grootheid wordt beroofd" (v. 27 RKV). Dat is wat Fons Jansen zo kernachtig formuleerde: "Wat is een bedelpreek? Dan zeggen ze 'kruis', maar ze bedoelen 'munt' ".

Dat is het ook wat we hebben kunnen lezen over veel Amerikaanse TV-dominees: Hun gepingel om geld weten ze mooi in te kleden in een vloed van vrome woorden en in een verblindende religieuze schijn.

Demetrius wist hoe hij zijn mannen moest bespelen. Hij had een daverend succes: "Toen zij dit hoorden, werden zij woedend en schreeuwden: 'Groot is de Artemis van de Efeziërs!'. Heel de stad kwam in beroering en ze stormden als één man naar het theater, waarbij ze de Macedoniërs Gajus en Aristarchus, Paulus' reisgezellen, meesleurden" (v. 28-29 RKV).

Het ging er in dat theater erg roerig aan toe. "Ondertussen verkeerde de vergadering in volslagen wanorde. Allen stonden door elkaar te schreeuwen, want de meesten wisten niet eens waarom ze bijeengekomen waren". "Uit aller mond steeg één kreet op en ze schreeuwden bijna twee uur lang: Groot is de Artemis van de Efeziërs!" (v. 32 en 34 RKV).

Dat doet mij denken aan de rozenkrans en aan de litanie ter ere van Maria, waarin steeds maar hetzelfde wordt herhaald: "Heilige Maria, bid voor ons".

Hoe is het dan toch mogelijk, zo vraag je je af, dat ondanks dit voorbeeld van religieuze verwording en van vermenging van het godsdienstige met het commerciële, toch juist in datzelfde Efeze de grondslag is gelegd voor de latere verering van een vrouwenfiguur aan wie de pausen de 'smekende almacht' hebben toegeschreven? Dat is nl. gebeurd tijdens het algemene concilie van Efeze in 431, toen aan Maria de titel "theotokos = die God gebaard heeft, dus: moeder van God" werd toegekend. Die concilievaders hadden die term wel christologisch bedoeld - tegenover Nestorius wilden ze beklemtonen dat Jezus niet slechts waarachtig mens, maar ook waarachtig God is - maar juist vanuit wat ze in Handelingen hadden gelezen over de verering van Artemis in Efeze, hadden ze moeten weten hoe gevaarlijk die term "Moeder Gods' was en hoe gemakkelijk vandaaruit een onbijbelse Mariaverering zou kunnen worden bevorderd. Ze waren wijs geweest, wanneer ze zich beperkt hadden tot de benaming van de Bijbel: Maria is de "moeder des Heeren".

Hoe dat mogelijk is? Omdat onze menselijke aard zozeer bedorven is, dat, wanneer wij niet voortdurend leven in de afhankelijkheid van Gods bewarende genade, wij altijd weer zullen afglijden naar de dwaling.

DRUKFOUT

Op p. 27 van ons meinummer stond 'kechaitoomenè'; kenners van het Grieks zullen begrepen hebben dat het moest zijn 'kecharitoomenè'.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen