een DROOM VAN KARL RAHNER

Aldusprof. dr. A. Willems, hoogleraar in de dogmatiek aan de theologischefakulteit van Nijmegen in De Bazuin van 11 juni 1984. Het artikel heeft als kop: „Het is de vraag hoe lang nog door pausreizen een leerstellige eenheid binnen een mondiale verscheidenheid kan geforceerd worden". Hij schreef verder:

Een tiental jaren geleden droomde de onlangs overleden theoloog Karl Rahner een „kerkelijke" droom. Voor sommigen was het een nachtmerrie, voor hemzelf niet. Hij zag de kerk van de toekomst als een klein groepje getrouwen, die temidden van een verregaand geseculariseerde en vertechniseerde samenleving het verhaal van Jezus van Nazareth levend hielden. Ze deden dat met woord en daad en in een vanzelfsprekende solidariteit. De groep was zodanig geslonken dat alle pretenties als volstrekt absurd waren doorzien en verlaten. Evenals de groep zelf waren uiteraard ook zij die erin voorgingen onaanzienlijk.

Gereduceerd tot een marginale minderheid zou de kerk - droomde Rahner geloofwaardiger geworden zijn dan ooit.

Het merkwaardige van deze droom was, dat hij ooit realiteit was. Tot in de vierde eeuw was het maatschappelijk gezien vaak riskant om zich tot het christendom te bekennen. Pas na enkele eeuwen kwam de kerk bovengronds. En naarmate ze toen maatschappelijk erkend werd en in aanzien kwam te staan, begon ze zich sneller uit te breiden. Bovendien begon ze zich duidelijker als een hiërachie te organiseren. Als een onderdeel van dat proces deden ook allerlei uitwendige eretekenen hun intrede in de kerk. Daarmee onderscheidde men - naar het voorbeeld van de ambtenarij in het keizerrijk - de verschillende posities op de hiërarchische ladder. Soms werden de kerkelijke functionarissen ook opgenomen in het rangenstelsel van de Romeinse hoogwaardigheidsbekleders. Vanaf die tijd beginnen verschillende tot dan toe onbekende artikelen hun intrede te doen in de kerk: bisschopsstaven, pontificale schoenen, mijters, tiaren, ringen, borstkruisen, wierook, flambouwen, geknielde begroetingen.

Wanneer kerkelijke hoogwaardigheidsbekleders ook feitelijk wereldlijke heersers worden met een eigen rechtsgebied, kunnen ze niet meer van hun eretekens afzien. De bisschoppen van Rome zaten het dichtste bij het keizerlijke hof waarvan zij de entourage konden afkijken. Binnen de kerkelijke gemeenschap hadden die bisschoppen overigens nog vele eeuwen niet dezelfde positie als nu. Hen reeds paus te noemen is wel gebruikelijk (Petrus, „de eerste paus"), maar ook oorzaak van een zee van sacrale misvattingen. Een duidelijk signaal van een en ander levert een beroemd boek uit de zesde eeuw, geschreven door iemand die zich van het pseudoniem Dionysius bediende. Zijn boek had destijds en ook in de middeleeuwen bijzonder veel invloed binnen de kerk. Hij behandelde de kerkelijke hiërarchie als een afbeelding van de hemelse hiërarchie. Welnu: in dat hele boek, speciaal gewijd aan de hiërarchie, komt de paus niet voor. Als iemand zoiets in onze tijd presteerde zou hem dat minstens op een ernstige terechtwijzing in het Bisdomblad van Roermond komen te staan…

Dergelijke dromen en vluchtige verwijzingen naar de geschiedenis kunnen misschien al iets verhelderen van de dubbelzinnigheid waartoe pauselijke bezoeken momenteel aanleiding geven. Sommige mensen beschouwen de in de loop der tijden gegroeide voorrangspositie van de paus als iets heiligs en onaantastbaars, want door Christus zelfgewild. Men spaart kosten noch moeiten om deze hooggeplaatste te zien, groots te ontvangen en, als 't even lukt, aan te raken. Regimes ontlenen er legitimatie of prestige-verhoging aan. Tot de gepaste eerbewijzen behoren daarom erewachten, saluutschoten en een zo talrijk mogelijke menigte die ter begroeting langs de wegen staat.

Daarom zijn anderen uitermate huiverig voor al dat uiterlijke vertoon dat een pausreis tegenwoordig noodzakelijk begeleidt.

VERWANTSCHAP
MET TOTALITAIRE STATEN

Feitelijk worden afwijkende standpunten binnen de kerk dan ook op een manier benaderd, die verwantschap vertoont met de manier waarop totalitaire staten met dissidenten omgaan. Tussen deze eenheidsvisie en de entourage waarmee ze zich manifesteert bestaat verband. Het gaat om een hiërarchie, waarbij de top de dienst uitmaakt, aldus in de openbaarheid de eenheid en identiteit garandeert en daarom even vererenswaardig is als de heilige zaak zelf die door die top belichaamd wordt. De katholieke geloofsgemeenschap vertoont nu al geruime tijd de trekken van een mondiale eenheid. Die eenheid is hiërarchisch geleed en bezit een dominante, in Rome gevestigde leiding. Van daaruit ontvangen alle lokale leiders hun benoeming en hun instructies. Van hen wordt een volstrekte leerstellige loyaliteit jegens de opvattingen van het centrale bestuur verwacht. Naarmate lokale leiders, of het nu in Nederland of in Latijns-Amerika is, er blijk van gaven eigen nuanceringen te willen aanbrengen, werden ze tot de orde geroepen of na verloop van tijd door volgzamer figuren vervangen. Het is de vraag, of een leerstellige eenheid binnen een mondiale verscheidenheid op die manier geforceerd kan worden. Of misschien luidt de vraag hoe lang kan dat nog?

Aldus prof. dr. A. Willems in De (r.-k) Bazuin.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen