DE GOELAG ARCHIPEL

…door A. Solzjenitsyn (uitg. De Boekerij Baarn ƒ 24,90 - 516 blz.). Wat zou ik nog moeten toevoegen aan waardering voor dit unieke boek van deze Nobelprijswinnaar? Het is een gedokumenteerd, aangrijpend verhaal van de „heerlijkheden" van het Sovjet-paradijs.

„Goelag" is de Russische afkorting voor de centrale administratie van de strafkampen, die als een reusachtige archipel verspreid liggen over de hele Sovjet Unie. Het is één aaneenrijging van de meest boosaardige wreedheden.

Dit verhaal laat ons ook iets zien van de duistere mogelijkheden in elk mensenhart en van de (vruchteloze) pogingen van de mens om zich boven het kwade uit te werken. Solzjenitsyn schrijft:

Het duistere menselijke hart

„O, als het eens zo eenvoudig was… ! Dat er gewoon duistere lieden op aarde rondliepen die arglistig duistere praktijken bedreven, en dat wij hen alleen maar van de overige mensen hoefden af te scheiden en te vernietigen. Maar de streep die het goede van het kwade scheidt, loopt dwars door het hart van ieder mens. En wie zal er een stuk van zijn hart willen vernietigen ?

In de loop van het leven van een hart verschuift die lijn die er overheen loopt, nu eens verdrongen door het opgetogen kwaad, dan weer de ruimte vergrotend voor het goede dat daagt. Eén en dezelfde persoon is gewoonlijk op verschillende leeftijden, in verschillende levenssituaties een volkomen ander mens dan die hij bij andere gelegenheden is. De ene keer neigt hij tot de duivel. Een andere keer tot het heilige. Maar zijn naam… verandert niet, en die stellen wij voor alles aansprakelijk.

Socrates heeft ons de vermaning nagelaten: Ken u zelve!

En onthutst houden wij ons in voor de kuil waarin wij juist van plan waren hen die ons verongelijkt hadden, neer te duwen: het is immers alleen maar toevallig zo uitgekomen dat niet wij, maar zij de beulen zijn geweest".

Booswichten

Te allen tijde heeft de misdadige mens gezocht naar edele motieven om zijn misdaad te rechtvaardigen. Er is geen booswicht die zonder meer erkent dat de grond voor zijn misdaden alleen maar zijn eigen boosheid is.

Zulk een zelfrechtvaardiging is vooral nodig als het gaat over honderdduizenden, miljoenen slachtoffers. De rechtvaardiging daarvoor zoekt men in de ideologie. Solzjenitsyn schrijft daarover:

„Wat moet men eronder verstaan: EEN BOOSWICHT! Wat is dat voor iets? Komt zoiets wel op aarde voor?

Wij zouden eerder geneigd zijn te zeggen dat ze niet kunnen bestaan, dat ze er niet zijn. Een sprookje mag wel booswichten uittekenen: voor de kinderen, voor de eenvoud van het beeld. Daar kunnen we wel genoegen mee nemen.

De grote wereldliteratuur van voorbije eeuwen tovert ons onophoudelijk als een glasblazer de beelden voor van in- en inzwarte boosdoeners. Hoe zijn die booswichten uitgetekend? Hun booswichten beseffen uitstekend dat hun ziel zwart is. En zo redeneren zij ook: ik kan niet leven als ik geen kwaad bedrijf. Kom, ik zal mijn vader maar eens tegen mijn broer opzetten! Kom, ik zal mij eens gaan vermeien in het lijden van het slachtoffer!

Nee, zo gaat het niet in werkelijkheid! Om kwaad te kunnen bedrijven moet een mens er eerst van doordrongen zijn dat het het goede is of dat het om een zinnige rechtmatige handeling gaat. De natuur van de mens is gelukkig van dien aard, dat hij voor zijn handelingen een RECHTvaardiging nodig heeft.

De redeneringen waarmee Macbeth zijn daden rechtvaardigde, waren zwak: en zijn geweten begon te knagen. En trouwens ook Iago was maar een lammetje.

Met een tiental lijken stokten de fantasie en de geestkracht van Shakespeares booswichten al. Het ontbrak hun namelijk aan een i d e o l o g i e .

Een ideologie… ! Die levert de gezochte rechtvaardiging voor de boze daden en verschaft de boosdoener de duurzame basis die hij nodig heeft. Die maatschappelijke theorie die hem helpt zijn optreden tegenover zichzelf en de anderen te billijken en zorgt dat hij geen afkeuring, geen verwensingen te horen krijgt, maar lof en eerbetuigingen. Zo hebben de inquisiteurs hun steun gevonden in het christendom, de veroveraars in de verheerlijking van het vaderland, de kolonisators in het brengen van de beschaving, de nazi's in de rassenleer, de jakobijnen (zowel de vroege als de late) in de leer van gelijkheid, broederschap en van het geluk der toekomstige generaties.

De IDEOLOGIE heeft ervoor gezorgd dat de XXste eeuw de wandaden bij miljoenen kreeg te verduren. Men kan ze niet weerleggen, er niet aan voorbijgaan, ze niet verzwijgen… en hoe kunnen wij het dan nog wagen vol te houden dat er geen booswichten bestaan? Wie heeft dan die miljoenen mensen vernietigd?"

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen