bijbelse en onbijbelse mystiek

In „Nederlands Dagblad" stond een lang artikel van prof. K. J. Kamphuis over ds. Wurmbrand, waarin hij hem mysticisme verwijt. En inderdaad, meerdere uitdrukkingen die Kamphuis van Wurmbrand aanhaalt, zou ik ook afwijzen. Maar van de andere kant vraag ik mij af: Is prof. Kamphuis niet te radikaal in zijn afwijzing van elke vorm van mystiek? Is er geen Bijbelse mystiek mogelijk?

Prof. Kamphuis schrijft: „Het hart van de mystiek klopt daar, waar de grens tussen de Schepper en het schepsel vervaagt en waar het ideaal ontstaat dat de ziel van de mens zichzelf hervindt en in zichzelf „de godheid" vindt om zich dan voorts in deze .godheid" te verliezen als in een oceaan van zaligheid. Wij hebben die wereld van alledag ónder ons gelaten. Onze tocht naar binnen is een opvlucht naar boven. Zoals de rivieren zich in de zee verliezen en daar hun doel hebben bereikt, zó verliest de mysticus zich in God en is één met Hem".

Het woord voert naar de werkelijkheid

Zoals Kamphuis het hier formuleert, zullen wij de mystiek ook moeten afwijzen en wel om twee redenen: allereerst omdat deze beschrijving erg pantheïstisch aandoet; en vervolgens omdat op deze manier niet de afstand bewaard wordt van het schepsel tegenover de Schepper. Maar moet elke mystiek deze pantheïstische karaktertrek hebben? Ik meen van niet.

Kamphuis wijst ook het volgende citaat van Wurmbrand af als valse mystiek: „God is niet het begrip dat men van Hem heeft. Geen leerstuk, geen gedachte over God is God Zelf. Het Woord van God is niet God. Onze liefde tot God is niet God. In extase gaat u boven de sfeer van woorden uit. U gaat uit boven de sfeer van verkeerde gedachten, maar ook boven de sfeer van ware gedachten. U gaat uit boven de sfeer van valse leringen, maar ook boven de sfeer van ware leerstellingen. U gaat uit boven de sfeer van zonden, maar ook boven de sfeer van goede daden. U komt in het rijk van de werkelijkheid. God heeft u gereinigd. Hij heeft u verlicht en nu bent u met Hem verenigd. Het is het huwelijk van de ziel met Christus"

(Sovjetheiligen, p. 30).

Waarom is dit valse mystiek? Wij zullen het er toch mee eens zijn, dat wij God nooit kunnen omvatten in onze woorden, gedachten of leerstellingen.

De woorden zijn niet de werkelijkheid, maar zijn instrumenten die ons naar de werkelijkheid dragen.

Eerbied voor het Onuitsprekelijke

Kunnen wij, protestanten, elkaar daarom soms zo heftig te lijf gaan? Hebben wij misschien te weinig besef van het mysterie, van de Onuitsprekelijke God? Wat doen wij met een woord als van Petrus: „In Hem verheugt gij u met een onuitsprekelijke en heerlijke vreugde". ( 1 Petr. 1:8)? Het is toch duidelijk dat de apostel in dit vers zich op mystieke wijze uit; hij wijst immers naar een vreugde, die hij wél ervaart, maar die zo intens en diep is, dat ze niet meer in menselijke woorden kan worden weergegeven.

Zeker, de Bijbel is onze norm, maar de norm hoeft toch niet samen te vallen met het genormeerde. Ik meen dat wij de Bijbel geweld aandoen, wanneer we alle woorden proberen te persen in onze nuchtere Nederlandse manier van denken en voelen. De Bijbel is niet geschreven door zakelijke Hollandse calvinisten. We moeten zitten aan de voeten van de door de Heilige Geest geinspireerde joodse schrijvers en niet aan de voeten van Hollandse theologie-professoren en dominees. Zo vaak gebruikt de Bijbel beelden, die heenwijzen naar een werkelijkheid, die je enigszins kunt aanvoelen, maar nooit echt in begrippen adekwaat kunt uitdrukken. Een paar voorbeelden:

Van heerlijkheid tot heerlijkheid

Als de brief aan de Hebreeën Christus noemt: „het schijnsel Zijner heerlijkheid en het uitgedrukte beeld Zijner zelfstandigheid", dan zijn die woorden geladen met goddelijk licht. Als je zo Christus beziet, dan daalt Zijn heerlijkheid als een weerkaatsing ook in je eigen ziel, immers „wij allen, met ongedekt aangezicht de heerlijkheid des Heren als in een spiegel aanschouwende, worden naar hetzelfde beeld in gedaante veranderd, van heerlijkheid tot heerlijkheid, als van des Heeren Geest" (2 Kor. 3:18).

En als Christus in het prachtige beeld van de wijnstok en de ranken de diepe eenheid beschrijft die er is tussen Hem en de Zijnen, dan doe ik voor mijn besef geweld aan dat beeld en aan alles wat Christus daarom heen zegt, wanneer ik dat versmal en verkil tot alleen maar een voorwerpelijke konstatering dat ik gerechtvaardigd wordt door de toerekening van de gerechtigheid van Christus.

Was Paulus ongehoorzaam?

Kamphuis schrijft: „Mystiek staat hier tegenover geloof". Dat kan het geval zijn, maar niet elke mystiek staat tegenover geloof. Kamphuis schrijft verder: „Extase staat tegenover gehoorzaamheid". Maar hoe verklaart hij dan de extase van Paulus: „En ik ken een zodanig mens (of het in het lichaam of buiten het lichaam geschied zij, weet ik niet, God weet het), dat hij opgetrokken is geweest in het Paradijs en gehoord heeft onuitsprekelijke woorden, die het een mens niet geoorloofd is te spreken" (2 Kor. 12:3-4). Was Paulus dan ongehoorzaam bij deze extase, uittocht uit zichzelf?

Misschien zal Kamphuis antwoorden: Maar Paulus werd uit zichzelf getrokken. Maar zo zal, meen ik, elke christenmysticus het beleven. De heilige God overweldigt hem dan en neemt hem met Zich mee. En de zondige mens kan dan alleen maar vol huiver en toch ook vol zaligheid uitroepen: Wee mij, want ik heb de Heilige God gezien.

Toen Johannes de verhoogde Heiland zag op Patmos, viel hij „als dood aan Zijn voeten" (Openb. 1:17). Waarom kan de Heere door dat woord van Johannes heen een mens niet voeren naar een soortgelijke beleving als Johannes, met of zonder visioen?

De verborgenheid van de liefde van Christus

Laten we toch a.u.b. oppassen dat we geen wetten gaan voorschrijven aan de Heilige Geest. Nogmaals, Gods Woord is onze besliste norm hier op aarde, en als een broeder in of buiten een extase iets zegt dat in strijd is met Gods Woord dan moeten we dat met alle liefde, maar ook met alle beslistheid tegen hem zeggen — en daarom ben ik het eens met de kritiek van prof. Kamphuis op sommige uitingen van Wurmbrand. Maar overigens laten we ook eerbied hebben voor het geheim, de verborgenheid van de liefde van Christus tot een zondig mensenkind. De Heere mag anderen overladen met hemelse zegeningen, die Hij ons misschien onthoudt en die wij misschien niet eens begrijpen.

„Jezus zei tot hem (Petrus): Indien Ik wil dat hij (Johannes) blijve, totdat Ik kom, wat gaat het u aan? Volgt gij Mij" (Joh. 21:22).

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen