Veranderingen in de Rooms-Katholieke Kerk

Verandering van houding

Rome heeft een heel andere houding aangenomen tegenover zichzelf en tegenover anderen. Het is begonnen met paus Johannes XXIII (overleden 1963). Hij riep op tot een aggiornamento. Hij wilde de kerk weer bij de tijd brengen. De kerk moet niet leven bij het verleden, maar bij de dag, giorno (Italiaans) betekent dag. Met het oog daarop riep hij het concilie bij elkaar. Die veranderde houding en die wil tot echte vernieuwing bleek heel duidelijk uit het feit dat hij protestanten als waarnemers op het concilie uitnodigde, waaronder ook de Nederlander prof. G.C. Berkhouwer.

De grote historische omwenteling

Die visie van Johannes XXIII was een radicale ommezwaai. De R.-K. Kerk werd daardoor op z'n kop gezet. Velen waren het daar beslist niet mee eens. Aan de conservatieve kardinaal Rufini wordt dit gezegde toegeschreven: "We hebben vijftig jaar nodig om de fout van Johannes XXIII weer goed te maken." Hij had daarin gelijk. Want al onder zijn opvolger Paulus VI begon de restauratie, de terugkeer naar vroeger, die vooral onder Johannes Paulus II krachtig werd bevorderd. Dat neemt echter niet weg dat ook deze Poolse paus vernieuwingen aandurft en doorzet.

We moeten die koersverandering van Johannes XXIII echter beslist niet zien als een uiting van zwakte maar juist van kracht en zelfbewustzijn. De eerste reactie van Rome op de Reformatie van Luther was wel een uiting van innerlijke zwakte, ook al ging de r.-k. contra-reformatie uiterlijk met bruut geweld tekeer. Rome ging toen met grof geschut in het defensief. De pausen sloegen hard terug in de richting van de reformatorische christenen. Tijdens het Concilie van Trente dreunden de Anathema sit's (dat is: die zij vervloekt) als mokerslagen op de hoofden van hen die beweerden dat… (en dan werden stuk voor stuk de kernpunten van de reformatorische geloofsbelijdenis genoemd). En behalve het hanteren van dat verbaal geweld maakte de R.-K. Kerk ook gebruik van folterkamers en brandstapels. Maar als je niets anders hebt om te antwoorden op hen die met argumenten uit de Schrift op je afkomen, is dat een teken van uiterste zwakheid. Schelden en erop losslaan is het bewijs dat de ander gelijk heeft en jij niet. Hoe heel anders was de houding van Johannes XXIII!

Hij verketterde en bedreigde niet langer de belijders van de leer van de Reformatie, maar nodigde hen uit om als waarnemers deel te nemen aan het r.-k. concilie! Inderdaad een historische omwenteling.

Johannes XXIII wist wat hij wilde

Men moet dan ook niet denken dat Johannes XXIII een aarzelende figuur was die niet zeker meer was van zijn roomse zaak. Dat was hij zeer beslist wel. Dat blijkt o.a. uit het volgende. Sinds 1870 toen de pauselijke staten door de troepen van Garibaldi werden ingenomen en ingelijfd in de Italiaanse staat, sloten de pausen zich als teken van protest op in het Vaticaan. Johannes XXIII brak met die traditie. Daaruit bleek weer zijn open en frisse mentaliteit. Maar het doel van zijn eerste reis buiten het Vaticaan was de bedevaartplaats Loreto in Italië. In Loreto wordt het huisje vereerd waarin Maria zich bevond, toen de engel Gabriël haar de boodschap bracht dat zij de moeder des Heeren zou worden. Engelen zouden dat huisje vanuit Nazareth door de lucht naar Loreto hebben veryoerd. (Daarom is 'Onze Lieve Vrouw van Loreto' benoemd tot patrones van de vliegtuigpiloten). Daarmee gaf hij tegelijk te kennen dat hij vasthield aan de eigen r.-k. dogma's en die op geen enkele wijze wilde relativeren.

Toch een beetje geschrokken

Nee, Johannes XXIII was er zeker van dat de r.-k. leer de enige juiste leer van de Bijbel is. Daarom kwam hij openlijk uit voor zijn Mariaverering. Hij liet dat niet na, noch omdat hij zou twijfelen aan de juistheid daarvan, noch omdat hij hoopte de protestanten te winnen, wanneer hij met die Mariaverering zou ophouden. Hij verwachtte dat veel oprechte protestanten van het roomse dogma, inclusief de Mariaverering, overtuigd zouden worden, als ze maar te weten zouden komen wat die leer precies inhoudt. Net als ik was ook hij opgegroeid met het gezegde:

Catolica non leguntur, dat is: wat de Katholieke Kerk leert wordt niet gelezen. De ondertoon van dat gezegde was: als men echt kennis zou nemen van onze leer, zou men daar wel door overtuigd worden. Maar de niet-roomskatholieken willen eenvoudig daar geen kennis van nemen, omdat ze bang zijn dat hun geweten hen dan dicteert: je moet rooms-katholiek worden.

Overigens moet ik er wel aan toevoegen: het blijkt dat Johannes XXIII toch wel een beetje geschrokken was door wat het concilie had losgemaakt. Hij decreteerde dat er nog maar één zitting mocht komen en dat het concilie aan het einde van die tweede zitting moest worden gesloten. Maar hij stierf tevoren. En het concilie heeft niet twee, maar vier zittingen gehad.

De 'slimme' zet van Gamaliël II

Ik noemde de omwenteling van Johannes XXIII een historische gebeurtenis. Om de draagwijdte daarvan te beseffen is het nodig even in de geschiedenis te duiken. De christenen uit de Joden hebben zich aanvankelijk niet willen afscheiden van het jodendom. Dat blijkt o.a. duidelijk uit Handelingen 21:17-26. Zij bleven de synagogen bezoeken, ook na de verwoesting van de tempel. En dat was nu juist de beste manier om de Joden voor Christus te winnen.

De opperrabbijn Gamaliël II zag dat gevaar. Hij begreep: als dit zo doorgaat is er kans dat verreweg het grootste gedeelte van de Joden voor Jezus zal kiezen. Hij was een kerkvorst van groot formaat. Hij kwam met een, vanuit kerkdiplomatiek standpunt bezien, meesterlijke zet. Hij wist omstreeks het jaar 85 een vervloeking van de christenen en dus indirect van Christus Zelf door te drukken. Michael Green schrijft in zijn Evangelieverkondiging in de eerste eeuwen (1979) over deze Birkath-ha-minim (letterlijk: zegening van de ketters, maar in feite een vervloeking): "Het eiste van de trouwe Jood dat hij in zijn gebeden een gebed inlaste die ongeveer als volgt luidde (de tekst is vaak gereviseerd en we kunnen slechts raden wat de oorspronkelijke vorm geweest is): Laat er geen hoop zijn voor de afvalligen en moge het arrogante koninkrijk spoedig uitgeroeid worden in onze dagen, en de Nazareners en de minim (ketters) omkomen als in een ogenblik en uitgedelgd worden uit het Boek des Levens en mogen ze niet geteld worden met de rechtvaardigen. Gezegend zijt Gij, o Heer, die de verwatenen vernedert." Green verwijst dan naar "b. Barakoth 28b en Justinus Dial. 16 en 96, en Epiphanius, Haer."

Gamaliël II zorgde er eveneens voor, dat deze vervloeking werd ingelast in het 'achttiende gebed' van de synagoge. Daardoor voltrok zich de breuk, want de christenen uit de Joden konden toen niet langer meer de synagoge bezoeken waar zij, en indirect ook Jezus van Nazareth Zelf, vervloekt werden. Inderdaad een slimme zet, die tegelijk een duidelijk teken van innerlijke zwakte was.

Verrassend en verblijdend

Eenzelfde gebeurtenis heeft ook plaats gevonden tijdens de Reformatie van de zestiende eeuw. Ook toen snelde het Evangelie van de loutere genade als een lopend vuurtje door Europa en dreigde de hele R.-K. Kerk met pausdom en al weg te spoelen. Men heeft toen naar hetzelfde wapen gegrepen: de vervloeking van de eerste grote Reformator Luther en daarna op het concilie van Trente van alle belijders van de leer van de Reformatie.

Hoe geheel anders in onze tijd! Op 31 oktober van dit jaar wordt in Augsburg een overeenkomst getekend tussen de Lutherse Wereld Federatie en de R.-K, Kerk over de leer betreffende de rechtvaardigmaking. (Ik ga nu niet in op wat dat accoord precies inhoudt). Dit is zonder meer verrassend en verblijdend. Een ander voorbeeld, zij het van veel minder belang.

In de tweede helft van oktober verschijnt een nieuw boek van mij: 'Eén in de levende Christus' met een aanbevelend woord vooraf van dr. Plaisier, secretaris-generaal van de Nederlandse Hervormde Kerk en… van kardinaal Simonis. Ook dit is geen teken van zwakte, maar van kracht. Want kardinaal Simonis toont daarmee dat hij zeker is van de overtuigende kracht van de leer van de R.-K. Kerk. Hij gelooft met alle stelligheid dat wie zich echt op de hoogte stelt van de argumenten voor de r.-k. leer, erdoor overreed zal worden. Daarom durft hij rooms-katholieken aan te raden om een gesprek met protestanten te beginnen rondom de geopende Bijbel.

Mogelijke reacties

Ik ben erg benieuwd naar de reactie op dat boek. Er zullen wellicht protestanten zijn die uit blind antipapisme zich ertegen keren. Anderen zullen wijzen op het gevaar van 'het zoete gefluit van de vogelaar in Rome'. Mijn vraag is dan: Bent u dan niet zo zeker van de leer van de Reformatie? Bent u bang dat rooms-katholieken met allerlei bijbelteksten die leer omver zullen blazen, wanneer wij met hen rond de tafel gaan zitten? Demonstreren we dan niet onze innerlijke zwakte en onzekerheid?

Maar ik vermoed dat de meesten het juist vinden wanneer we op deze manier het voorbeeld van de eerste christenen uit de Joden navolgen. Dan zijn we bovendien een trouwe navolger van de eerste Reformator Luther. Die wilde ook niet breken met de R.-K. Kerk. Hij wilde haar slechts reformeren, dat is: terugleiden naar de Schrift.

Naar een protestants aggiornamento?

Het is een algemeen erkende wijsheid dat we de lessen van de geschiedenis ter harte moeten nemen. Of om het wat populairder te zeggen: Wie zich aan een ander spiegelt, spiegelt zich zacht. Moeten ook wij ons dan niet afvragen of wij als kerken van de Reformatie ons misschien te veel in het defensief hebben laten dringen? Zitten we niet, zoals de apostelen na de hemelvaart van Jezus, achter gesloten deuren, niet "uit vrees voor de Joden" (Joh. 20: 19), maar wel uit angst voor allerlei ketterijen die zouden kunnen binnensluipen? En is dat niet geheel in strijd met de opdracht van de Heere, Die de deuren naar de wereld wijd heeft opengezet: "Gaat heen in de gehele wereld, predikt het Evangelie aan alle kreaturen" (Markus 16:15)? Over die vraag hoop ik met u in de volgende artikelen verder door te denken.

Maar ik wil nu al dit kwijt: ik ben ten volle overtuigd van de juistheid van het Evangelie van de vrije genade in Christus zoals dat door de Reformatie van de zestiende eeuw werd herontdekt. En juist omdat ik daar zo vast van overtuigd ben, treed ik iedereen die het daar niet mee eens is, met alle rust tegemoet en waag ik mij desnoods in 'het hol van de leeuw'. Waarom heb ik die durf en die openheid? Niet omdat ik mezelf zo sterk vind. Integendeel. Maar ik weet van Paulus dat ik, als ik me zwak voel in mezelf, juist des te krachtiger ben in en door Christus.

Weet: Christus is met ons!

Waarom was de kleine David sterk tegenover Goliath? Niet omdat hij op eigen kracht bouwde. Want wat moest hij met zijn slinger en zijn stenen tegenover die reus met zijn geweldige zwaard? Maar omdat hij bouwde op de God van Israël. Hij wist dat het ging om een strijd des Heeren (1 Sam. 17:47). Dat weten en dat vertrouwen maakte hem sterk.

Opnieuw daarom de vraag: hebben wij, christenen van de Reformatie nog steeds dat vaste vertrouwen in onze God, Die Zich met Zijn onoverwinnelijke kracht heeft geopenbaard in Jezus Christus. Indien ja, waarom zouden we dan niet de deuren van het Evangelie wijd open maken naar de wereld, in de zekerheid van de belofte van Christus: "Ziet, Ik ben met u al de dagen tot de voleinding der wereld" (Mattheüs 28:20).

Graag uw reactie

U kunt op dit artikel schriftelijk reageren. Schrijf naar: Redactie IRS, Postbus 131, 6880 AC Velp. De redactie behoudt zich het recht voor om deze reacties te publiceren en door ds. H.J. Hegger van commentaar te laten voorzien.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen