De Reformatie in Frankrijk, het land waar geloof vooral privézaak is

Het zou best eens door de “laïcité” kunnen komen, dat Fransen maar moeilijk over hun geloof praten. “Laïcité” betekent een strikte scheiding tussen kerk en staat. Het geloof is een privézaak, zo is de algemene opvatting in Frankrijk. Dat is ook de vrijgemaakte ds. W. van Veelen opgevallen. In januari van dit jaar streek hij samen met zijn gezin neer in Zuid-Frankrijk. Hij is nu voorganger van een protestantse gemeente in Anduze. Zijn gemeente is aangesloten bij de l’Union nationale des Églises protestantes réformées évangéliques de France (UNEPREF).

“De laïcité zit helemaal in het denken van de mensen hier. Geloof is nog meer privé dan dat in Nederland het geval is. In Nederland is er veel meer ruimte voor evangelisatiewerk. In Frankrijk wordt het geloof binnenskamers beleefd. Je valt er anderen niet mee lastig.”

Minderheid

En dan werkt ds. Van Veelen nog in een gebied waar veel protestanten wonen. In heel Frankrijk zijn de protestanten duidelijk in de minderheid. Zij maken slechts twee procent van de bevolking uit. Tot die twee procent behoren zowel traditionele protestanten als baptisten en evangelische en charismatische christenen. Het land telt zelfs nog meer moslims (zes procent). De allergrootste godsdienst is het rooms-katholicisme (65 procent).

Een slecht imago hebben de protestanten zeker niet. Prof. G. Kwakkel van de Theologische Universiteit Kampen (TUK) geeft sinds 2012 ook les aan de theologische universiteit in Aix-en-Provence. Volgens hem verkrijgen de “traditionele protestanten die van de hugenoten afstammen” wel respect in de samenleving. “Ze worden gezien als zelfstandige, hardwerkende mensen. Ergens staan ze wel hoog aangeschreven.” Al denkt hij ook dat het protestantisme door sommige rooms-katholieken als “een soort sekte” wordt gezien.

Gemeenschapsgevoel

Harriëtte Smit, die sinds vier jaar als jongerenwerker namens de Gereformeerde Zendingsbond (GZB) voor een protestantse gemeente van UNEPREF in Bordeaux werkt, heeft de indruk dat het protestantisme vaak zelfs een betere naam heeft dan het rooms-katholicisme. Al noemt meer dan de helft van de bevolking zich rooms-katholiek, toch willen de meesten met de kerk als instituut niet veel te maken hebben. “Het seksuele misbruik heeft de Rooms- Katholieke Kerk niet goed gedaan”, zegt Smit. “Daarnaast heb ik gemerkt dat mensen meer beleving willen. Zelf heb ik vorig jaar rond vastentijd een paar keer een rooms-katholieke mis bijgewoond. De symboliek in de kerk vond ik mooi, maar verder was het een beetje koud. Het viel me op dat er weinig gemeenschapsgevoel was. Het was toch een beetje ieder voor zich. Er was een bijbellezing door de pastoor en verder werd de liturgie niet uitgelegd.” Protestantse gemeenschappen zijn volgens haar kleiner, en dat maakt een gemeente meer persoonlijk. Dat trekt mensen aan, denkt Smit.

Klassieke theologie

De protestantse kerken moeten het over het algemeen niet van de autochtone Fransen hebben.

“Men zegt in Frankrijk dat protestantse kerken sterk drijven op emigranten uit Franse koloniën, uit Afrika en de Antillen. Bij de traditionele kerken zit de groei bij de allochtonen. Daarnaast groeien de evangelische kerken”, zegt prof. G. Kwakkel.

Dit laatste is ook ds. Van Veelen opgevallen. “Bij evangelische kerken is er een herleving te zien. Daar worden allerlei initiatieven ondernomen om de taal van nu te spreken.”

Hij heeft de indruk dat traditionele protestantse kerken steeds meer vergrijzen. “Dat zie ik ook bij mijn eigen gemeente.”

Toch ziet hij de toekomst van zijn kerkverband niet somber in. “Ik heb het vermoeden dat traditionele kerken nog een inhaalslag moeten maken.”

Volgens prof. Kwakkel trekt de “klassieke gereformeerde theologie” veel mensen aan. Weliswaar groeien traditionele kerken nauwelijks, maar “groeit de klassieke gereformeerde theologie wel”, zegt hij. Onder zijn studenten in Aix-en-Province zijn ook veel (toekomstige) voorgangers van evangelische en charismatische gemeenten en baptistengemeenten. “Voorgangers van evangelische kerken studeren in Aix-en-Provence omdat ze juist het bijbels onderwijs zo waarderen.”

Prof. Kwakkels leerlingen komen uit de brede, Franse wereld, waaronder Zwitserland en Wallonië.

De universiteit in Aix-en-Provence wordt niet door de overheid erkend. “Dat kan ook niet anders vanwege de laïcité”, zegt Kwakkel. “De enige uitzondering is voor zover ik weet de theologische faculteit van de universiteit in Straatsburg in de Elzas. Dit vanwege de bijzondere positie van de Elzas.”

Geen basis

De scheiding van kerk en staat dateert van 1905. Die scheiding gaat vrij ver. Het betekent zelfs dat er geen christelijke politieke partijen of vakbonden zijn. Er zijn wel christelijke privéscholen, vaak rooms-katholieke, maar volgens Smit krijgen kinderen daar vooral rituelen mee en weinig van de inhoud van het geloof. “Sommige docenten op deze scholen zijn niet eens rooms-katholiek meer.”

Smit merkt dat veel kinderen op het gebied van het geloof een bepaalde “basis” missen. “Vaak hebben de ouders net zomin een bagage meegekregen. Het vorm geven aan huisgodsdienst blijft voor hen een zoektocht.” Op de kinderclubs van de kerk bespreekt Smit dan ook vooral de “basic dingen”, die de meeste christelijke kinderen in Nederland volgens haar al weten.

In de zomer leidt Smit regelmatig een HGJB-kamp met Franse en Nederlandse tieners. Een voorbeeld was voor haar illustrerend voor de gebrekkige bijbelkennis van Franse jongeren. Toen Smit een vraag stelde over de Bijbelse persoon Jacob, stak slechts een van de twaalf Franse jongeren de vinger op. “Die kende het verhaal, de rest niet.”

Eenling

Christenen zijn in de maatschappij een eenling, en dat is vooral voor jongeren lastig, merkt Smit. Op haar blog heeft ze een interview met een zekere Clement geplaatst, een Franse jongen van een jaar of veertien. Hij zegt dat het moeilijk is om in Frankrijk christen te zijn. “De jongens met wie ik bevriend ben, weten niet dat ik christen ben, want ik vermijd dit onderwerp. Het is niet gemakkelijk om over dit onderwerp te spreken en daarom spreek ik er niet over.”

Als de interviewer vraagt of hij nog een boodschap voor Frankrijk heeft, zegt hij: “Het is niet vanzelfsprekend om christen te zijn in Frankrijk, maar je bent niet alleen. De Heere is bij je en je volgt Hem. Met Hem kun je het kwade overwinnen.”

Hugenoten

Ooit was het rooms-katholicisme de staatsgodsdienst, maar dat is lang geleden. In de zestiende eeuw streden de hugenoten (protestanten) voor het gereformeerde geloof. Koning Hendrik II (1518-1559) zond honderden slachtoffers naar de brandstapel. Veel hugenoten vluchtten naar het buitenland. Later richtten zij de eerste gereformeerde kerken op. In 1559 hielden zij in het diepste geheim de eerste nationale synode. In 1561 stelden zij een geloofsbelijdenis op. Deze gebruikte Guido de Bres als basis voor de Nederlandse Geloofsbelijdenis.

In 1562 kregen de hugenoten eindelijk een zekere mate van godsdienstvrijheid. Maar de strijd tussen rooms-katholieken en hugenoten bleef nog lange tijd voortduren. Tien jaar later kwamen tijdens de Bartholomeusnacht of ‘Parijse bloedbruiloft’ massa’s hugenoten om. Dat was wel het meest tragische dieptepunt.

In 1589 besteeg een hugenoot de troon, koning Hendrik de IV. Maar deze zag wel in dat het problemen zou geven als hij als hugenoot het land zou besturen. Daarom besloot hij zich weer tot het rooms-katholicisme te bekeren.

Frankrijk werd nooit gereformeerd, maar de gereformeerde kerken bleven wel bestaan, hoe marginaal soms ook.

Vrijzinnigheid

Tegenwoordig is vrijwel het grootste protestantse kerkverband de Église protestante unie de France (EPUF). Deze ontstond uit een fusie van meerdere protestantse kerken in 2013.

Aan de theologische universiteit van Aix-en-Provence komen nauwelijks studenten van de EPUF studeren, zegt Kwakkel. “Als je voorganger bent van de EPUF moet je erkennen dat er verschillende meningen naast elkaar be- staan. Je moet dan ook nooit claimen de waarheid in pacht te hebben. Anders heb je het als predikant echt moeilijk.”

Of deze kerk sinds de fusie veranderd is?

“Samenwerking was er al langer, dus in die zin is er niets veranderd. Luther stond er al hoog in aanzien en er was een zekere distantie van Calvijn. In een kerk als de ERF (een van de kerken die zijn gefuseerd tot de EPUF, red.) kreeg Luther al meer aandacht. Bij Calvijn staan de tien geboden meer in aanzien. Luther legde toch vooral de nadruk op vergeving, niet op de geboden. Bij de EPUF raken de geboden meer en meer uit beeld met een beroep op Luther. Dat is de laatste tijd alleen maar sterker geworden.” De UNEPREF staat juist wel als “behoudend” bekend.

De kerken waarvoor Smit en ds. Van Veelen werken, behoren tot dit kerkverband

Als prof. Kwakkel op zondag in Aix-en-Provence verblijft, bezoekt hij ook meestal een gemeente van de UNEPREF.

Zingeving

Al zijn Fransen over het algemeen niet open over het geloof en al willen ze er niet mee lastig gevallen worden, toch denken veel Fransen er wel degelijk over na. Dat is althans de ervaring van Smit.

Als ze met Fransen een praatje begint, zeggen ze soms al direct dat ze atheïst of agnost zijn. “Als ik dan doorvraag, merk ik dat ze dit alleen maar zeggen als een excuus om niet over het geloof te hoeven praten. Veel mensen zijn echt op zoek naar de zin van het leven. Ze zijn vaak bang dat hun leven uiteindelijk nergens toe blijkt te doen.”

Volgens haar kent Frankrijk het grootste percentage van mensen die aan een depressie lijden. Daarnaast heeft ze de indruk dat Frankrijk nog individualistischer is dan in Nederland.

“Dat is na de aanslagen in Parijs alleen maar erger geworden. Mensen blijven sneller binnen zitten, ook moslims. Ze zeggen dat ze zich gedeisd houden. Als ze op straat lopen, zijn ze herkenbaar als moslim, en dat vinden ze moeilijk.”

Smit ziet dat sommige mensen zich eenzaam voelen. En daar ziet ze juist een ingang voor het Evangelie. Toen een vrouw hoorde over kerkelijke activiteiten voor jongeren, vroeg ze aan Smit of zij vanuit de kerk niet eens iets voor vrouwen als zij kon organiseren, een breiclub bijvoorbeeld. Dat vond Smit een goed idee. Tijdens de eerste bijeenkomst vertelde deze vrouw over haar overleden man die gelovig was. “Ze zei dat ze na zijn overlijden van de kerk een evangelisatieboekje had gekregen. Dat was ze nu toch maar eens gaan lezen. Ze zei dat ze hard moest huilen, toen ze in dat boekje bijbelteksten las die gaan over troost en verdriet. Dat is toch geweldig?”

Hoopvol

Het geloof laat mensen zeker niet koud, merkt Smit. Op een interkerkelijke conferentie met het thema “Religie: bron van vrede of van geweld?” die ze onlangs bezocht, kwamen heel veel mensen af. Dat zegt voor haar genoeg. “Religie leeft. Christenen moeten veel meer zichtbaar zijn in de maatschappij, zodat de kans groter is voor niet-gelovigen om een christen tegen te komen”, zegt ze. Hoopvol is ze zeker. Volgens haar heeft de kerk in Frankrijk toekomst. “Ik zie steeds meer positieve ontwikkelingen op het gebied van kerkplanting, en dat vind ik mooi om te zien.”

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen