De vraagstukken rond het ambt van diaken

Toen ik in december van het jaar 1959 in Innsbruck tot diaken werd gewijd — de laatste stap voor de wijding tot priester — was het gesprek over de gehuwde diakenen ten volle op gang. Wij werden in de universiteit van Innsbruck voortdurend geconfronteerd met de vraag, wat de taak van de diakenen was, wat de sacramentele betekenis van de wijding was en vooral, of het mogelijk zou zijn, dat binnen afzienbare tijd jonge, getrouwde mensen tot dit ambt zouden worden toegelaten, om hun plaats in te nemen in de zorg voor de uitbreiding van de kerk. Men bekeek de zaak van dogmatisch standpunt, van kerkhistorisch standpunt, vanuit het nieuwe leervak over de missies en de methoden van missionering, enz.

Wij konden toen nog niet vermoeden, dat er zo'n vaart zou worden achter gezet. De derde zitting van het Vaticaans concilie heeft met 1598 stemmen tegen 629 besloten, gehuwde mannen tot de wijding van diaken toe te laten. Ongehuwde mannen tot dit ambt toe te laten zonder verplichting van het celibaat werd met 1364 tegen 839 stemmen afgewezen. De vrees, dat te weinig jonge mensen nog de roeping tot het priesterambt zouden aanvaarden (omwille van het verplichte celibaat) heeft in die laatste stemming zeker de hoofdrol gespeeld.

Het evangelie verkondigen

Inderdaad is één van de hoofdfuncties van een diaken — volgens het wijdingsformulier van de r.k. kerk — het verkondigen van het evangelie. Wanneer nu vanuit de stroming van de nouvelle théologie meer en meer de verkondiging van het Woord wordt benadrukt; wanneer het sacramentele leven van de kerk minder en minder op magische wijze wordt opgevat (ex opere operato!) maar veel meer met de persoonlijke geloofshouding van de gelovige wordt verbonden, dan grijpt er een volledige accentverschuiving plaats. Dan is degene die het woord verkondigt even belangrijk (of nóg belangrijker) dan degene die de sacramenten uitdeelt (de priester). En dan is er natuurlijk het grote gevaar (!), dat jonge mensen gaan zeggen: „Wel, in de huidige tijd, met die ontzettende nood in de grote stad, met die taboehouding van de priester, met die grote afstand van leek tot clerus, kan ik veel beter als eenvoudige gehuwde man, maar met de opdracht van de Woordverkondiging, naar de mensen gaan. Ik heb een gezonde, veilige levensbasis in mijn gezin, ik sta temidden van het leven, de psychologische remfactoren worden weggenomen, ik heb het ambt van de kerk: dus, ik ga niet verder dan de diakonaatswijding."

Deze manier van denken zou inderdaad zeer logisch zijn. Dat hebben verschillende kardinalen en bisschoppen gevoeld. Herder Korrespondenz van december 1963 schrijft dat de felste tegenstanders van de gehuwde diakenen de bisschoppen van Italië en de V.S.A., waren. Kardinaal Spellman heeft toen verklaard, dat de hele vraag door liturgisten werd opgeworpen, die van een romantisch oerchristendom dromen en kardinaal Bracci maakte ernstige bezwaren wegens de negatieve uitwerkingen die dit op de priesterroepingen zou kunnen hebben, omdat vele seminaristen dan hun priesterroeping zouden opgeven en diaken zouden worden. Kardinaal Siri zei in samenhang met deze vraag: „De vraag be treffende het diakonaat betreft niet de ganse kerk, maar het celibaat wel." Bisschop Carrao van Verona meende: „Het toelaten van getrouwde diakenen is een belediging van de religieuzen en van de seculierinstituten," (Herder Korrespondenz, dec. 1963. blz. 144).

Wat nu?

Wel, de kogel is door de kerk. De beslissing is genomen. Men zal getrouwde mannen tot diaken wijden. Maar is daarmee de vraag naar wat diakenen zijn opgelost? Men heeft wel geprobeerd het begrip van de diaken volgens de traditie van de wijdingsritus van de roomse kerk te herstellen. Het zal wel een heel bizonder ambt zijn in de toekomst van de roomse kerk. Want de diaken mag, naast de verzorging van de armen, naast de bediening van het Woord, ook nog het doopsel toedienen (plechtig) en de communie uitdelen. Daarmee is heel wat werk, maar ook heel wat macht en autoriteit aan de kant van de diakenen.

Wij weten dat de moderne roomse theologie in de laatste tijd veel meer het accent legt op de nuttiging van het brood in de mis dan op het offerkarakter van de mis. Dan zou de taak van diaken ook een heel andere worden, dan het tot nu toe in gebruik was. In het sacramentele gebeuren van de mis zou dan de priester wel een onmisbare rol vervullen in de transsubstantiatie (verandering van brood in het lichaam van Christus) maar waar het volk deelneemt, zou de taak meer op de schouders van de diakenen rusten.

Daarmee is echter nog steeds niet de vraag opgelost, wat een diaken werkelijk is.

Het bijbels begrip DIAKONIA

Wanneer men in de grondteksten van het Nieuwe Testament het woord diákonos en diakonía gaat opzoeken, dan krijgt men wel een heel ander beeld van dit woord. Het woord diakonía komt in het nieuwe testament ongeveer 34 keer voor en het woord diákonos 30 keer. Dat betekent, dat het inderdaad een heel belangrijk begrip is. Voor dit woord diakonia heeft de King James vertaling 10 verschillende begrippen en het woord diakonos drie begrippen. Dat wijst erop, dat dit éne woord heel wat te zeggen heeft.

De r.k. kerk heeft tot voor enkele jaren weinig aandacht besteed aan deze exegetische vragen. De latijnse tekst in de Vulgata en de vertalingen in de roomse liturgische boeken gaven verklaring genoeg. Er zijn bepaalde christelijke groepen, die er dezelfde onwetenschappelijke houding op na houden en de studies van exegese als een „menselijke wijsheid" van zich afgooien. Maar dit voorbeeld van woordgebruik in de bijbel toont reeds voldoende aan, dat deze studies, onder de leiding van de Heilige Geest, van zeer groot belang zijn.

iakonía is het grondbegrip voor de ambtsfunctie in de kerk. Paulus spreekt in zichzelf, dat hij de bediening (diakonia) van de verzoening heeft gekregen. Handel. 6 wordt dit woord in twee verschillende betekenissen gebruikt. De rieken morren, omdat de dagelijkse verzorging (diakonia) der weduwen verwarloosd wordt. Dan worden de zeven mannen uitgekozen voor deze taak en e Twaalven zeggen: "Wij zullen ons houden aan het gebed en de bediening (diakonia) van het woord." (Hndl. 6:4).

ulus spreekt van zijn eigen taak als van een bediening (diakonia) waarin de mere hem heeft gesteld (1 Tim. 1:12) en van Timotheus zegt hij „doe het werk r.n een evangelist, verricht uw dienst (diakonia) ten volle." (2 Tim. 4:5).

Een veelzijdige betekenis, maar één grondtoon

oe wij de zaak ook bekijken ,die twee woorden hebben veel betekenissen: het heft de gewone betekenis van Martha, die haar dienst doet voor Jezus in huis; het spreekt van de dienst voor de weduwen; van de hulp voor de armen; van bediening van het woord; van de dienst der engelen (Hebr. 1:14), enz. maar aan dit alles ligt er één grondtoon: het is dienst, de rijke dienst van d eere in woord, daad, leer, materiële hulp.

onze protestantse kerken hebben de diakenen een heel specifieke opgave geegen. Maar hoe dicht ligt deze opgave niet bij de bediening van het woord en zielzorg van de ouderlingen! De grenzen volgens het bijbels begrip zijn niet scherp te trekken.

Tussen leek en clerus

diaken in de roomse kerk is een graad in de hiërarchie. Hij behoort tot de lerus". Door het feit dat iemand door een sacrament tot die trap op de ladder n de hiërarchie kan opstijgen, krijgt dit ambt nog een veel grotere betekenis, hij is op weg naar de troon van het priesterschap, van hen, die van zichzelf heggen dat zij de „andere Christus" zijn.

Wardoor komt de scheidingslijn tussen „leek" en „clerus" vanzelf zeer scherp t uiting. Ook wanneer op de huidige dag het democratische element in de aren van het vaticaan is binnengeslopen, het wordt geabsorbeerd door het ststaande systeem van de hiërarchie.

e gehuwde diaken krijgt dan — als het resultaat van dit democratisch denn — een dubbele rol te vervullen. Hij staat als diaken in het midden van de rus, maar door zijn huwelijksband heeft hij ook nog vaste wortelen in het vendom.

weet heel goed: uit zichzelf heeft het celibaat niets met de priesterwijding met de diakenwijding te maken. Het is een kerkelijk voorschrift. Meer niet. ie echter al te zeer dit losse kerkrechtelijke verband tussen priester en celibaat gaat accentueren, die houdt geen rekening met de realiteit, dat sinds eeuwen priester en celibaat absoluut met elkaar verbonden werden.

Gezien op de achtergrond van de roomse kerk, zoals die door de eeuwen zich heeft ontwikkeld, wordt de diaken van vandaag, de gehuwde diaken, een tussending tussen leek en clerus. Dogmatisch gezien niet, praktisch gezien wel. Dit laatste is ook hetgeen geaccentueerd wordt: de diaken zal beter kunnen doordringen, waar de priester niet kan komen; de diaken kan de zorg voor de zieken op zich nemen; de diaken kan de weg banen voor de priester naar het verstokte hart van een zieke of stervende; de diaken kent dan ook beter de wereld en het huwelijk, zodat hij de priester kan bijstaan, enz.

Dat hebben in de laatste jaren de leken gedaan binnen de roomse kerk. Bvb. door het Marialegioen. Maar het rooms-katholieke hiërarchische systeem wil alleen de verkondiging van de leer en de uitdeling van de sacramenten zien gebeuren door hen, die daartoe gewijd zijn, door hen die het sacrament hebben ontvangen. Daarom is de leek niet de ware man voor die taak, ook wanneer hij zijn hele leven eraan besteedt. De man, die in het rooms-katholieke werk voor de vluchtelingen in Duitsland na de oorlog de opgave had, de armen en verdrukten te bezoeken en kleren te brengen en voedsel en ook de boodschap van zijn kerk, kon geen diaken zijn, omdat hij niet het sacrament had ontvangen.

Dit alles is het gevolg van een hiërarchisch systeem.

Het ambt

Het ambt volgens de bijbel is een dienst, een dienst aan de kerk. De titel „Servus servorum Dei' van de paus (Dienaar der dienaren Gods) zou daarom een zeer passende titel zijn, wanneer het hiërarchisch systeem hem de beleving daarvan niet onmogelijk zou maken

De bijbel is dan veel eenvoudiger. De bijbel leert ons, dat wij allen in de dienst staan. 1 Cor. 12 toont dat zeer duidelijk. Dit hoofdstuk toont ons ook heel duidelijk dat dit alles het werk is van de Heilige Geest binnen de kerk. Wel kan niet iedereen alles doen, maar bestaat er een verschil van opgaven. Daarin heeft de kerk als gemeenschap, in haar besturende-dienst een grote opgave, opdat alles met orde zou gebeuren (1 Cor. 14:40). De functie van leraar, verkondiger van het woord, hulp aan de armen, profeet, evangelist, enz. is telkens een functie in het geheel van de dienst van allen aan het lichaam van Christus. Niemand mag zich boven de andere plaatsen. Want allen verrichten de dienst. Wel bestaat er gezag en ook bestaat er gehoorzaamheid. Dat tonen de brieven van Paulus heel duidelijk aan. Gezag en gehoorzaamheid zijn beide een dienst.

Een moeilijke combinatie

Ik krijg langzaamaan de indruk, dat veel van die bijbelse grondwaarheden doordringen tot in de rangen van de roomse kerk. De nouvelle théologie en de bijbelse theologie heeft hier heel wat aan geholpen. Heel veel wat op het Vaticaanse concilie gebeurt, is resultaat hiervan. De motie voor de gehuwde diakenen is zeker geïnspireerd door rooms-katholieken, die ernstig bezorgd zijn voor de toekomst van de kerk van Christus (zoals zij die zien). Maar steeds weer opnieuw probeert men oude zakken te gebruiken om de nieuwe wijn van de blijde boodschap erin te gieten. Dat gaat niet.

Echte vernieuwing moet in de fundamenten gebeuren, niet aan de peripherie. Een hartziekte kan ik niet daarmee genezen doordat ik de adembeklemming, die met een hartziekte gepaard gaat, tegenga door het gebruik van inhaleerstoffen. Dan kan de pijn wat verzachten. Maar het hart blijft ziek.

Er wordt voortdurend naar een compromis gezocht. Dit zoeken naar een compromis binnen de rangen van de roomse kerk mogen wij niet — zoals sommige protestanten doen — als kwade bedoelingen beschouwen. Wij mogen niet vergeten dat hier 16 of 17 eeuwen geschiedenis achter staan

De gehuwde diakenen als larie te beschouwen is juist zo verkeerd als er de oplossing voor de vereniging in te zien.

Wij kunnen er misschien een gewetensonderzoek in vinden: de vraag of ik, als christen, mijn diakonia aan de kerk van Christus volbreng. Wat deze dienst ook moge zijn. Of het werkelijk een dienst is? Of ik misschien niet zelf probeer een plaatsje op een gedroomde hiërarchische ladder te beklimmen? Of mijn dienst werkelijk gehoorzaamheid is? Of ik de deemoed heb, te erkennen, dat er broeders zijn, die gezag hebben gekregen over mij van de Here?

Wanneer wij in gebed en door de kracht van de Geest Gods het Woord lezen en begrijpen en wanneer wij in het licht van dit Woord de kerk van Christus zien en onze eigen plaats — als hand, voet, vinger of haar —, wanneer wij de verantwoordelijkheid op ons nemen in de kracht van de Geest, dan staan wij op het juiste fundament om onze dienst aan de wereldkerk van Christus te vervullen. Die gehoorzaamheid is ware oecumene.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen